Φλεβάρης χωρίς ..αποκριές , χωρίς μασκαράδες , ψωμί χωρίς αλεύρι ! Κουδουνάτοι , γιανίτσαροι , κουκούγεροι , μούσκαροι , καμουζέλες , καρνάβαλοι , προσώπεια , πόσα ονόματα δεν τους έχουν δώσει ! Συνήθως οι μασκαράδες μεταμφιέζονται κατά ομάδες και καθένας παριστάνει κάποιο πρόσωπο και παίζει κάποιο ρόλο σ' ένα είδος παράστασης .
Παρασταίνουν π.χ. ένα γάμο : να ο γαμπρός κι η νύφη , να κι η γριά προξενήτρα κι ο γέρο νουνός κι ο Σαχτιάρης από κοντά με τις φουστανέλες του , μ' ένα σωρό κουδούνια να κρέμονται απ' τη ζώνη του . Βαστάει ένα σακούλι στάχτη , γιά να υπερασπίζεται το γαμπρό και τη νύφη . Γύρω τους ο γιατρός , η γιάτρισσα , ο γέρος , η γριά , οι Ατσίγγανοι , ο Εβραίος , ο Αρβανίτης κι ο Αράπης . Δεν λείπει κι ο διάβολος !
Στη Δερβίτσανη της Β.Ηπέιρου , το απόγευμα της Τυρινής Κυριακής , τα προσωπεία παρίσταναν κι' εκεί γάμο . Μετά την τέλεση του ψευτογάμου γύριζαν όλο το χωριό τραγουδώντας και χορεύοντας . Ξαναγύριζαν στην πλατεία , τύλιγαν έναν άνθρωπο με μιά κάπα , τον μοιρολογούσαν με κοροιδευτικά λόγια κι' έπειτα έκαναν πως τον θάβουν . Σε λίγο όμως ο νεκρός σηκωνόταν κι όλοι ξεσπούσαν σε δυνατά γέλια .
Στη Βιζύη της Θράκης , τη Δευτέρα της Τυρινής παιζόταν μιά δραματική παράσταση που έχει μεγάλο ενδιαφέρον . Τα πρόσωπα που έπαιρναν μέρος εκλέγονταν από τους προεστούς του τόπου , που εκπροσωπούσαν όλη την κοινότητα .
Ήταν πρώτα πρώτα οι δυό Καλόγεροι - ο Αρχικαλόγερος κι ο Δεύτερος Καλόγερος - δυό Κορίτσια , οι Νύφες , η Μπάμπω ( μαμή ) με το εφταμηνίτικο παιδί της , δυό Κατσίβελοι ( γύφτοι ) και δυό Ζαπτιέδες ( χωροφύλακες ) . Αυτοί που υποδύονταν τους Καλόγερους εκλέγονταν κάθε τέσσερα χρόνια κι έπρεπε να είναι παντρεμένοι , όμως τους ρόλους των κοριτσιών έπαιζαν ανύπαντροι νέοι που έπρεπε υποχρεωτικά να μην παντρευτούν αυτά τα τέσσερα χρόνια .
Οι Καλόγεροι ήταν ντυμένοι με δέρματα ζώων περικεφαλαία μυτερή από τομάρι λύκου η αλεπούς , φορούσαν μάσκα , πάλι από δέρμα , και γύρω απ' τη μέση κρεμο'ύσαν κουδούνια . Ο Αρχικαλόγερος κρατούσε δοξάρι ( τόξο ) από ξύλο κρανιάς και μ' αυτό πετούσε αντί γιά βέλη στάχτη . Ο Δεύτερος Καλόγερος κρατούσε ένα φαλλό , το σύμβολο της αντρικής φύσης .
Η Μπάμπω είχε κροκιδένια μαλλιά και καμπουρίτσα στη ράχη ,ήταν κακάσχημη και φορούσε κουρέλια . Οι Κατσίβελοι ήταν φτωχικά ντυμένοι , μουτζουρωμένοι , κι' όλο έλεγαν αστεία και πειράγματα . Κρατούσαν κι ένα μακρύ κλαδί δέντρου . Οι Ζαπτιέδες , από τα πιό γερά παλικάρια του χωριού , ακολουθούσαν τους Καλόγερους και βαστούσαν όπλα . Βαστούσαν κι αλυσίδες και έδεναν όσους αιχμαλώτιζαν .
Πρωί- πρωί τη Δευτέρα της Τυρινής , όλη η παρέα ξεκινούσε με τύμπανα και γκάιντες . Μπαίναν σ' όλα τα σπίτια του χωριού , εξέταζαν αν όλα τα γεωργικά εργαλεία ήταν στη θέση τους , χόρευαν , κι έπαιρναι γιά δώρα λεφτά και κρασί . Στο δρόμο οι Ζαπτιέδες άρπαζαν με τις αλυσίδες όποιο διαβάτη μπορούσαν , και μόνο με λύτρα τον απελευθέρωναν .
Τα λύτρα τα όριζαν οι Καλόγεροι . Αφού επισκέπτονταν και το τελευταίο σπίτι , κατέληγαν στην πλατεία του χωριού .
Τώρα εδώ στηνόταν μιά ολόκληρη παράσταση ! Οι Κατσίβελοι τάχα φυσούσαν μιά φωτιά , τάχα φτιάχναν ένα υνί από παλιά σιδερικά κι ο ένας πετούσε στον άλλον πειράγματα τολμηρά . Πιό κει η Μπάμπω πολεμούσε να ντύσει το εφταμηνίτικο παιδί της με τα ρούχα που άρπαξε , καθώς γύριζαν πριν στα σπίτια .
Έλεγε πως δεν γνωρίζει ποιός είναι ο πατέρας του παιδιού της . Κι ' ύστερα φώναζε πως το παιδί της μεγάλωσε και της γυρεύει γυναίκα , κι ο Αρχικαλόγερος παράσταινε πως αυτός είναι το μεγαλωμένο παιδί κι άρχιζε να κυνηγάει τα Κορίτσια . Άρπαζε ένα απ' αυτά κι αμέσως γινόταν ο ψευτογάμος με κουμπάρο το Δεύτερο Καλόγερο .
Ωστόσο ο κουμπάρος μετά το γάμο θύμωνε και έριχνε κάτω φαρδιά πλατιά το γαμπρό , τάχα πως τον σκότωσε . Η νύφη έκλαιγε και θρηνούσε τον άνδρα της κι ο κουμπάρος , μετανοιωμένος , μάταια προσπαθούσε να τον αναστήσει . Τότε τέσσερις άντρες σήκωναν τον νεκρό , κι' όλοι θρηνούσαν μα δεν πρόφταιναν ούτε δυό βήματα να κάνουν κι ο Αρχικαλόγερος πετιόταν πάνω ζωντανός και ζωηρός .
Αυτές οι ψευτονεκραναστάσεις μας πηγαίνουν κατευθείαν στα αρχαία " Αδώνεια " , τη γιορτή του θεού Άδωνη . Την πρώτη μέρα οι γυναίκες γύρω απ' την εικόνα του νεκρού Άδωνη η γύρω από κάποιο νέο , που παρίστανε το νεκρό θεό , θρηνούσαν και μοιρολογούσαν γιά το θάνατό του , χτυπώντας τα στήθη τους . Τέλος τον συνόδευαν στον τάφο του με ήχους αυλών και έκαναν προσφορές με ώριμους καρπούς , γλυκά παό αλεύρι , μέλι , λάδι , μύρα , κι ομοιώματα πετεινών και φιδιών από ζυμάρι . Την άλλη μέρα τον μετέφεραν πίσω με γέλια και χαρές λέγοντας πως αναστήθηκε .
'Ομως , ας γυρίσουμε πίσω στο έθιμο της Βιζύης . Μέχρις εδώ είχαμε την αστεία πλευρά . Από τη στιγμή τούτη άρχιζε μιά τελετή σοβαρή και επίσημη . Ένα αλέτρι , που είχε ετοιμάσει ο Κεχαγιάς - ο κοινοτικός κλητήρας - ήταν έτοιμο μπροστά στην εκκλησιά . Οι Κατσίβελοι το παρουσιάζουν στον Πρωτόγερο ( προύχοντα ) του χωριού , σαν να ήταν υνί που σφυρητάτησαν πριν από λίγο . Έπειτα προσάρμοζαν στο αλέτρι έναν καινούριο ζυγό , στολισμένο με λουλούδια , που έφτιαχναν γι αυτό το σκοπό τα παληκάρια κάθε χρόνο . Οι Καλόγεροι , σοβαροί σοβαροί , ζεύονταν στ' αλέτρι κι' άρχιζαν να το σέρνουν . Ένας άλλος προύχοντας , ο Μουχτάρης , κρεμούσε απ' τον ώμο του ένα σακούλι γεμάτο εκλεκτό σπόρο . Με το δεξί κρατούσε κι' έσπρωχνε το ποδάρι του αρότρου , με τ' αριστερό έσπερνε και φώναζε :
- Να γίνει δέκα γρόσια το κιλό το στάρι !
- Πέντε γρόσια το κιλό η σίκαλη !
- Τρία γρόσια το κιλό το κριθάρι !
Κι ο λαός ολόγυρα , σαν σε χορό , φώναζε κάθε τόσο με κατάνυξη :
- Αμήν , Θεέ μου , γιά να φαν οι φτωχοί !
- Ναι , Θεέ μου , γιά να χορτάσσει η φτωχολογιά !
Αφού η πομπή με το αλέτρι όργωνε ένα γύρω την πλατεία , ξαναγύριζε εκεί απ' όπου ξεκίνησε . Τώρα πιά ήταν η σειρά του λαού . Πιάναν διπλό και τριπλό χορό - μπροστά οι Καλόγεροι - και χόρευαν μέχρι αργά το βράδυ .
Τέτοια παρόμοια έθιμα , γίνονται και σ' άλλα μέρη της Ελλάδας . Στην Ανατολική και Βόρεια Θράκη έχουμε τον Κ ο ύ κ ε ρ ο ( η Μπέη , η Βασιλιά ) , που κι άυτός εκλεγόταν απ' τους προύχοντες . Ντυμένος με δέρματα και φορτωμένος κουδούνια , ξεκινούσε με την ακολουθία του - όλοι μασκαρεμένοι - και τριγυρνούσαν σ' όλο το χωριό . Σε μερικά μέρη τον έβαζαν πάνω σ' ένα δίτροχο αμάξι , που το σέρναν παληκάρια , κι 'από κει πάνω αυτός κι' η ακολουθία του πετούσαν τσουχτερά στεία και πειράγματα .
Στά πόδια του είχαν τοποθετήσει την " κουνουμιά " ( οικονομία ) , μιά μεγάλη πίτα , αλειμμένη με αυγά και και μ' ένα πράσο όρθιο στη μέση , τυλιγμένο με χρυσόχαρτο . Ολόγυρά της μήλα , πορτοκάλια κι άλλοι καρποί και γλυκίσματα και μιά μποτυίλια κρασί συμβόλιζαν την αφθονία και την ευτυχία . Σου φέρνει στο μυαλό το " λίκνον " των αρχαίων Ελλήνων , κάτι σαν κανίστρι και ταυτόχρονα κούνια μωρού από κλαδιά ιτιάς , πουβ το γέμιζαν με καρπούς , στέριωναν στη μέση ένα φαλλό και το πρόσφεραν στο θεό της βλάστησης και της γονιμότητας , το Διόνυσο . Το δίτροχο αμάξι και τα πειράγματα σου θυμίζουν τα αθυρόστομα στεία που πετούσαν " εξ αμάξης ", πάνω απ' το αμάξι τους , οι αρχαίοι Αθηναίοι στα κατ' αγρούς Διονύσια , στις Χόες των ανθεστηρίων και στα Λήναια . Όλες αυτές , λοιπόν , οι τελετές , κι' άλλες ακόμη , είναι απομεινάρια από πανάρχαιες τελετές , που έχουν σαν σκοπό τους να προκαλέσουν την καλή σοδειά . Προσπαθο΄πυν δηλαδή με μαγικό τρόπο να εξευμενίσουν τη φύση , να διώξουν τους κινδύνους που απειλούν τα σπαρτά , να τα δυναμώσουν , να βοηθήσουν γιά μιά πλούσια συγκομιδή .
Όπως σε κάθε δημιούργημα του λαού ο αριθμός τρία παίζει ένα σημαντικό ρόλο , έτσι και η τρίτη βδομάδα της Αποκριάς είναι η πιό ξεφαντώστρα . Θες τα γλέντια των δύομπροηγουμένων εβδομάδων , που τους έχουν κουρδίσει γιά καλά , θες η αγωνία τους πως μιά βδομάδα απομένει γιά τη μεγάλη Σαρακοστή , οι άνθρωποι νοιώθουν τη διάθεση να ξεσπάσουν ακόμα πιό έντονα . Είναι λίγο πριν απ' το τέλος ! Έτσι η τελευταία Κυριακή , της Τυρινής , είναι η " Τρανή Αποκριά ". Οι άνθρωποι πιό έξαλλοι , τα στεία πιό τολμήρά , τα λογοπαίγνια πιό τσουχτερά . Οι μασκαράδες τριγυρνούν όλη μέρα , χορεύουν και τραγουδούν , τα σπίτια ανοιχτά , φαγοπότι άφθονο . Το κάθε συγγενολόι τρώει μαζί σε πλούσιο τραπέζι , μα χωρίς κρέατα πιά , μακαρόνια , αυγά , γαλατόπιτες , τυρόπιτες , αγριολάχανα με μυζήθρα είναι τα πιό συνηθισμένα .
Άδικα θα την πουν Τυρινή ; Τα τραγούδια τους είναι βέβαια αποκριάτικα και περιπαιχτικά :
Πως το τρί- βρ' αμαν αμάν , πως το τρίβουν το πιπέρι ,
πως το τρίβουν το πιπέρι , οι διαβόλ' οι καλογέροι .
Παίζουν και διάφορα παιχνίδια , όπως το δαχτυλίδι , το μουτζούρωμα , το μάγο κ.α . Με το σούρουπο όλοι πάνς στην εκκλησία και ζητάνε συγχώρεση ο ένα ςπ' τον άλλον . Μετά την απόλυση βγαίνουν στο προαύλιο και στήνουν χορό που τον σέρνει ο παπάς . Στην Αγχίαλο έκαναν και ιπποδρομίες . Τη νύχτα ανάβουν φωτιές στις πλατείες και τους δρόμους κι' όλοι γύρω τραγουδάνε και χορεύουν . Όταν οι φλόγες κατακαθίσουν , μικροί και μεγάλοι πηδούν πάνω απ' τη φωτιά . Ύστερα πάλι χορός και γλέντι μέχρι το πρωί .
Τη μέρα αυτή δε λείπουν κι' οι μαντείες , π.χ. ονειρομαντείες , πυρομαντίες .΄Άλωστε και πότε δεν γίνονται ; Αφορμή γυρεύουν . Κι 'αν πεις γιά προλήψεις , υπάρχουν σωρός γιά τη μέρα αυτή .
Σ υ ν ε χ ί ζ ε τ α ι ….
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου