ΑΠΟΚΡΙΑΤΙΚΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΕΘΙΜΑ

 

Ιερισσιώτικα έθιμα Αποκριάς-Τυρινής Καθαράς Δευτέρας και Αγιά Θοδώρια

Αποκριάτικο γλέντι με τον “Καλιάκα” και την παρέα του σε φιλικό σπίτι

[φωτογραφία της Σ. Γιώργου]

Οι πρόγονοι μας, ενδιαφερόμενοι, να αναπτύξουν τις μεταξύ τους ανθρώπινες σχέσεις, φρόντισαν και καθιέρωσαν έθιμα, τα οποία είχαν σαν κύριο μέλημα, τον ανθρώπινο παράγοντα.
Παράλληλα όμως, επειδή ήταν άνθρωποι γαλουχημένοι με τα θρησκευτικά τους πιστεύω, σαν χριστιανοί ορθόδοξοι, επιδίωξαν οι δυο αυτές αρετές, να έχουν άμεση συνάφεια με τα έθιμά τους.
΄Ετσι, αναφερόμενοι στα έθιμά μας, γινόμαστε κοινωνοί αυτής της διαπίστωσης.
Για τα έθιμα που γράφω στην επικεφαλίδα του παρόντος, θα προσπαθήσω να καταγράψω όλες τις επί μέρους ενέργειες κάθε εθίμου, όπως τις βίωναν οι γονείς μας.

ΣΑΒΒΑΤΟ ΠΡΟ ΤΗΣ ΑΠΟΚΡΙΑΣ

Αυτό το Σάββατο, το αφιέρωναν στους νεκρούς των, για τους οποίους τελούσαν μνημόσυνα στην εκκλησία και τις απογευματινές ώρες της ίδιας ημέρας διάβαζαν τρισάγια στους τάφους των νεκρών. Το έθιμο αυτό εξακολουθούν να το τηρούν και οι σημερινοί άνθρωποι.
Από αυτήν την εβδομάδα άρχιζαν και τα καρναβάλια και η διάρκειά τους παλιά, ήταν μέχρι και την Κυριακή της Τυρινής.
Η Ιερισσός δεν είχε ποτέ οργανωμένο καρναβάλι. Τα καρναβάλια ήταν αυτοσχέδια και προκαλούσαν πολύ γέλιο.

ΚΥΡΙΑΚΗ ΤΗΣ ΑΠΟΚΡΙΑΣ

΄Ηταν η εβδομάδα του «φαγώσ’μου», δηλαδή κατάλυσης στα πάντα, «κρεοφαγία».
Η αποκριά εκτός από τα καρναβάλια και τους χορούς στα χοροστάσια με Ιερισσιώτικα τραγούδια, και τα συγγενικά και φιλικά γλέντια τις βραδινές ώρες της κυρίας ημέρας, στα σπίτια, που σχεδόν (κατά παρομοίωση), καιγόταν όλα, δεν είχε να επιδείξει τίποτε άλλο.

Έτος 1959, “Ο γάϊδαρος... αεροπλάνο”, αυτοσχέδιο καρναβάλι Ιερισσού

[φωτογραφία του Χ. Σακελάριου]

ΚΥΡΙΑΚΗ ΤΗΣ ΤΥΡΙΝΗΣ

Η Τυρινή (τυροφάγος), όπως ονομάζεται, είναι η τελευταία ημέρα του «φαγώσ’μου», όπως συνηθίζομαι να λέμε και εννοούμε την λευκή νηστεία.
Στον εσπερινό της Κυριακής της Τυρινής, συνήθεια τους ήταν, να εκκλησιάζονται όλοι οι πιστοί, γιατί μετά το τέλος του εσπερινού, ακολουθούσε η μεταξύ τους συγχώρηση.
΄Επαιρναν θέση μπροστά από το ιερό οι ιερείς με τις παπαδιές τους και ένας, ένας οι χριστιανοί, αφού έκαναν το σχήμα της μετάνοιας, φιλούσαν πρώτα το χέρι των ιερέων και στη συνέχεια τις παπαδιές, ζητώντας συγχώρηση. Παράλληλα ακολουθούσε η μεταξύ των χριστιανών συγχώρηση με εναγκαλισμούς, λέγοντας ο ένας στον άλλο, «σχώρημι κι τες σχωρέσ’». Το έθιμο αυτό εξακολουθεί να γίνεται και σήμερα, αλλά με πολύ ελάχιστους συνεχιστές. Και δεν είχε κανέναν άλλο λόγο η διαδικασία αυτή από το να συμφιλιώνονται οι άνθρωποι μεταξύ τους, για τις όποιες τυχόν παρεξηγήσεις. Γιατί, από την καθαρή Δευτέρα που ακολουθεί, αρχίζει η νηστεία της Μεγάλης Τεσσαρακοστής και η περίοδος προετοιμασίας κάθε χριστιανού για την θεία μετάληψη.
Τις βραδινές ώρες της Τυρινής, μόλις νύχτωνε, τα ζευγάρια πήγαιναν στο σπίτι του κουμπάρου τους, δηλαδή σ’ αυτόν που τους στεφάνωσε και, πηγαίνοντας, έφερναν μαζί τους έν πιάτο που είχε χαλβά και ένα μπουκάλι κατοστάρι ούζο. Στην εξώπορτα που τους υποδεχόταν το ζευγάρι των κουμπάρων τους, έκαναν το σχήμα της μετάνοιας λέγοντας το «σχώρημι κι τες σχορέσ’», δηλαδή συγχώρησε με και ο Θεός να σε συγχώρεση. Αν ο κουμπάρος είχε στεφανώσει και άλλα ζευγάρια, η παρέα μεγάλωνε με την προσέλευσή τους, όμως γινόταν και πιο μεγάλη με τη συμμετοχή συγγενών και φίλων του σπιτονοικοκύρη, οι οποίοι θα συμμετείχαν και αυτοί στο γλέντι που θα ακολουθούσε.
Αφού τελείωνε η προσέλευση επισκεπτών, στρώνονταν οι τάβλες με τα φαγητά της λευκής νηστείας, δηλαδή ψάρια, μακαρόνια, (τα μακαρόνια ήταν απαραίτητα, γιατί πολλές οικογένειες είχαν τη συνήθεια να τα τρώνε μόνο αυτή τη μέρα), τυριά, αυγά και πίτες, που τις έφτιαχναν οι νοικοκυρές. ΄Αρχιζαν τα τσουγκρίσματα με το κρασί και κυριαρχούσε η ευχή: «΄Αντι, καλή σαρακοστή». Μπαίνοντας στο κέφι, άρχιζαν τα Ιερισσιώτικα αποκριάτικα τραγούδια. Στη διάρκεια του γλεντιού, τα καρναβάλια που περνούσαν έξω από το σπίτι, ακούγοντας τραγούδια και χαρούμενες φωνές, έμπαιναν στο σπίτι και εκεί ήταν που γινόταν χαμός από γέλια και πειράγματα, μεταξύ των συνδαιτυμόνων.
Τις πρωινές ώρες και ύστερα από γερό ξεφάντωμα, έπαιζαν τον «χάσκα», που όλοι γνωρίζουμε. Στο σημείο αυτό τα γέλια ξεσήκωναν τη γειτονιά.
Πριν φύγουν από το σπίτι, ακολουθούσε η διαδικασία, το να συγχωράει ο ένας τον άλλο.
Το παραπάνω έθιμο, πέρα από τη διασκέδαση, είχε και το χαρακτηριστικό της επικοινωνίας των ανθρώπων, της συναδέλφωσης, της άμεσης επαφής μεταξύ τους. Κάτι που δυστυχώς λείπει από τους σημερινούς ανθρώπους.

ΚΑΘΑΡΗ ΔΕΥΤΕΡΑ

Έτος 1960, καθαρή Δευτέρα στο λιμάνι της Ιερισσού

[φωτογραφία της Μ. Γιαννάκη]

Αυτή τη μέρα, όταν ξυπνούσαν το πρωί τα μικρά παιδιά, οι μάνες τους, τα έστελναν πρώτα να πάνε να δούνε φωλιές από πουλάκια και μετά τα έδιναν να φάνε. Αυτό γινόταν γιατί η Καθαρή Δευτέρα συμπίπτει με την άνοιξη που την φέρνουν τα πουλιά.
Από αυτή την άγια μέρα, αρχίζει η αυστηρή νηστεία της Μεγάλης Τεσσαρακοστής την οποία οι γονείς μας τηρούσαν με θρησκευτική ευλάβεια, γιαυτό, πηγαίναν στη θάλασσα για «γιάλεμα», δηλαδή να γιαλέψουν προϊόντα νηστίσιμα, που μας τα δίνει η θάλασσα, όπως αχινούς, χταπόδια, φούσκες, πεταλίδες κ.λπ.
Πολλοί από τους σημερινούς ανθρώπους, κοντα στα νηστίσιμα, αρνούμενοι να τηρήσουν τον χριστιανικό θεσμό της νηστείας, ψήνουν και μπριζόλες!
Το Σάββατο της πρώτης εβδομάδας των νηστειών, είναι η μνήμη των Αγίων Θεοδώρων. Την Παρασκευή το βράδυ που διαβάζονται οι πρώτοι χαιρετισμοί, οι χριστιανοί φέρνουν κόλλυβα στην εκκλησία και αφού διαβάσει την καθιερωμένη ευχή ο ιερέας, μοιράζονται στους πιστούς.
Στο μοίρασμα γίνεται της τρελής, από τους νέους να στριμώχνονται μεταξύ τους για να πάρουν κόλλυβα, προκειμένου να τα βάλουν κάτω από το μαξιλάρι τους, όταν θα κοιμηθούν, να ονειρευθούν, ποιον ή ποια θα πάρουν για σύζυγο.
Το έθιμο αυτό, έχει την αφετηρία του στους πρώτους χριστιανικούς χρόνους, όταν ο Ιουλιανός ο παραβάτης, ο οποίος, από χριστιανός που ήταν, έγινε ο μεγαλύτερος διώκτης και τύραννος των χριστιανών.
Όταν ο ίδιος διαδέχθηκε στο θρόνο τον γιο του μεγάλου Κωνσταντίνου, Κωνστάντιο, θέλοντας να κολάσει τους χριστιανούς, την πρώτην των αγίων νηστειών εβδομάδα, που οι χριστιανοί την νηστεύουν, κάλεσε τον τότε Έπαρχο της πόλεως και τον διέταξε να μιάνει τους άρτους και τα τρόφιμα της αγοράς, με τα αίματα των θυσιών που έκαμαν οι ειδωλολάτρες.
Ο τότε αρχιερέας Ευδόξιος, είδε σε όραμα τον άγιο Θεόδωρο, ο οποίος υπηρετούσε στο Τηρωνικό τάγμα, και το όνομά του ήταν Τήρων, ο οποίος τον ενημέρωσε για τα σατανικά σχέδια του Ιουλιανού και παράλληλα του έδωσε την εντολή να ειδοποιήσει τους χριστιανούς και να τους καταστήσει γνωστή την σατανική ενέργεια του Παραβάτου, πείθοντάς τους επιπλέον ότι, δεν έπρεπε να αγοράσουν τρόφιμα από την αγορά γιατί είναι όλα μολυσμένα, και αντί αυτών, να βράσουν κόλλυβα για την νηστεία τους.
Η προσφορά κόλλυβων το απόγευμα της Παρασκευής και του Σαββάτου, της πρώτης εβδομάδος των νηστειών, της μεγάλης τεσσαρακοστής, που έχει καθιερωθεί και η εορτή των Αγίων Θεοδώρων, αποτελεί ανάμνηση των γεγονότων που αναφέραμε.-
Και την ημέρα του Σαββάτου, εορτής των Αγίων Θεοδώρων, οι χριστιανοί πάλι πήγαιναν για γιάλεμα στη θάλασσα.

ΗΘΗ ΚΑΙ ΕΘΙΜΑ ΤΗΣ ΑΠΟΚΡΙΑΣ ΣΕ ΚΑΠΟΙΕΣ ΠΟΛΕΙΣ ΤΗΣ ΠΑΤΡΙΔΑΣ ΜΑΣ.
Στη Θήβα ξεχωρίζει το έθιμο του «Βλάχικου Γάμου», που τελείται την Καθαρά Δευτέρα.

Στο Γαλαξίδι, το «Αλευρομουντζούρωμα» είναι ένα έθιμο με ρίζες χαμένες στο χρόνο.

Στην Άμφισσα το τελευταίο Σαββατοκύριακο της Αποκριάς αναβιώνει ο «Θρύλος του Στοιχειού». Από τη συνοικία Χάρμαινα, όπου βρίσκονται τα παλιά Ταμπάκικα και τα σκαλιά του Αϊ Νικόλα, κατεβαίνει το «στοιχειό» και μαζί ακολουθούν εκατοντάδες μεταμφιεσμένοι.
Λέγεται πώς τα «στοιχειά» αποτελούν ψυχές σκοτωμένων ανθρώπων ή ζώων που τριγυρίζουν στην περιοχή.

Στη Σκύρο, μοναδικό το καρναβάλι, χάρη στα ξεχωριστά δρώμενα με τους ντόπιους μεταμφιεσμένους σε «Γέρους», «Κορέλες» και «Φράγκους».

Στη Λέσβο το έθιμο των «Κουδουνάτων» τελείται στο χωριό Μεσότοπο του Δήμου Ερεσού, κυρίως από άτομα ηλικίας μεταξύ 15-40 ετών. Οι «Κουδουνάτοι» συμβολίζουν τις ψυχές πεθαμένων, που έχουν το χάρισμα να γονιμοποιούν τη γη.

Στη Ξάνθη η κορύφωση αναμένεται με την μεγάλη καρναβαλική παρέλαση με επίκεντρο το βασιλιά Καρνάβαλο. Με τη δύση του ηλίου θα καεί ο Τζάρος στη γέφυρα του ποταμού Κοσύνθου. Πρόκειται για το γνωστό τοπικό έθιμο, που πραγματοποιείται εν μέσω πυροτεχνημάτων. Στο δήμο Σταυρούπολης γιορτάζεται το έθιμο της «Καμήλας», όπου μία γυναίκα ντυμένη καμήλα τρέχει στα στενά σοκάκια να ξεφύγει από έναν άνδρα ντυμένο Αραβα που την κυνηγάει. Νηστίσιμα, κέφι, χορός και άφθονο κρασί θα συνοδεύσουν το έθιμο.

Στη Νάουσα αναβιώνει και φέτος το έθιμο «Γενίτσαροι και Μπούλες», που έχει τις ρίζες του στην αρχαιότητα και, πιο συγκεκριμένα, στη λατρεία του θεού Διονύσου.

Στην Κοζάνη οι καρναβαλικές εκδηλώσεις χρονολογούνται από το 1650 με τη μορφή των «Ρογκατζαρίων», που ήταν οι κωδωνοφόροι σε δυάδες. Πάνω από ψάθινη πανοπλία κρεμούσαν στα στήθη και τις πλάτες τους κουδούνια και κυπριά. Στο πρόσωπο φορούσαν προσωπίδα με μορφή γοργόνας που προκαλούσε τον τρόμο. Αυτές οι εκδηλώσεις γίνονταν τα χαράματα της Πρωτοχρονιάς μέχρι το τέλος της λειτουργίας. Ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της Κοζανίτικης Αποκριάς είναι οι Φανοί -φωτιές που ανάβουν σε γειτονιές της πόλης- και η ενεργή συμμετοχή των κατοίκων που ετοιμάζουν το γλέντι του Φανού, χορεύουν υπό τους ήχους των χάλκινων πνευστών και τραγουδούν τα «Ξιανέντραπα» αλλά και τραγούδια κλέφτικα, της αγάπης και της ξενιτιάς.

Στον Σοχό θα εμφανιστούν οι κουδουνοφόροι στο έθιμο της συγχώρεσης Προσταβάνι.

Στη Ζάκυνθο σε όλη τη διάρκεια της Αποκριάς διοργανώνονται χοροί, παρελάσεις,μασκαράτες, ενώ θεατρικές ομάδες παίζουν στις πλατείες και τους δρόμους «τις ομιλίες», που είναι αυτοσχέδια κωμικά έργα με κοινωνικές προεκτάσεις, που παίζονται από μεταμφιεσμένους άνδρες. Την Κυριακή της Αποκριάς γίνεται η περιφορά του Καρνάβαλου με τη συνοδεία αρμάτων από όλες τις περιοχές του νησιού. Οι εκδηλώσεις κλείνουν με την πολύ διασκεδαστική «Κηδεία της Μάσκας». Η «Μάσκα» είναι μία αναπαράσταση- παρωδία κηδείας, όπου τη θέση του νεκρού παίρνει ο Καρνάβαλος, ενώ ακολουθούν οι θλιμμένοι συγγενείς με ξεκαρδιστικές εξελίξεις.

Στο Ρέθυμνο, οι Λεράδες, η Αρκούδα, ο Χότζας, ο Τσαγκάρης, το Προξενιό και η Καμήλα, είναι μερικά μόνο από τα δρώμενα που γίνονται στην πόλη κατά την διάρκεια του Καρναβαλιού. Επίσης πολλά παιχνίδια όπως το Πιπέρι, οι Καρέκλες και της Γριάς ο σωρός διασκεδάζουν τους επισκέπτες της πόλης.

Στην Έδεσσα, γίνεται στους δρόμους η Λαμπηδηδρομία με τους Ραντιστές και τους Κουδουνοφόρους, να κάνουν το γύρο της πόλης ξεκινώντας από την πλατεία Ελευθερίας και καταλήγοντας στην πλατεία Τημενιδών. Στην πλατεία 25ης Μαρτίου γίνεται το «έθιμο της Λάμκας». Αυτό ανάγεται σε πολύ παλιά χρόνια αλλά επιβιώνει μέχρι τις μέρες μας. Την τελευταία Κυριακή της Αποκριάς όλη η οικογένεια συγκεντρώνονταν στο σπίτι του παππού ή του προπάππου. Η συγκέντρωση αποτελούσε μία συμβολική οικογενειακή εκδήλωση όπου τα νεότερα μέλη της οικογένειας εξέφραζαν το σεβασμό τους προς τον πρεσβύτερο.
Αντάλλασσαν ευχές ενόψει της Σαρακοστής και ζητούσαν συγχώρεση για τα λάθη τους. Στη συνέχεια ο παππούς έδενε σε ένα καλάμι μία κλωστή από την οποία κρεμούσε ένα αβγό και το κουνούσε. Τα παιδιά της οικογένειας προσπαθούσαν να πιάσουν το αβγό με το στόμα και όποιο παιδί τα κατάφερνε έπαιρνε ένα συμβολικό δώρο ως επιβράβευση.

Στην Πάτρα, οι κεντρικοί δρόμοι και πλατείες σφύζουν από θεατρικές παραστάσεις,παντομίμα και μουσική. Οι εκδηλώσεις λήγουν με το κάψιμο του βασιλιά Καρνάβαλου.
Πηγή: www.acropolistours.gr