ΙΟΥΛΙΟΣ / ΑΛΩΝΑΡΗΣ

 

ΛΑΟΓΡΑΦΙΑ

    H προετοιμασία τ' αλωνιού , η ώρα τ' αλωνίσματος πλησιάζει , οι βαλμάδες ταχτοποιούν το...στρίαλο και τις τριχιές ....

Τα δεμάτια συγκεντρώνονται στ' αλώνι , όλα ετοιμάζονται για τη μεγάλη στιγμή....


   Η..μηχανοποίηση του αλωνίσματος , αλωνιστική μηχανή , απ' τις πρώτες , που κυκλοφόρησαν στα μέρη μας , δεν ήταν αυτοκινούμενες ΄, αλλά μεταφέρονταν συρόμενες από τρακτέρ , η πρώτη που κυκλοφόρησε ήταν του Μαναγλιώτη και του Τεμπέλη , σαν κι' αυτή της φωτογραφίας .

IOΥΛΙΟΣ  -  ΙΟΥΛΗΣ  -  ΑΛΩΝΑΡΗΣ

  Σε μια  εξέχουσα ρωμαϊκή προσωπικότητα οφείλει ο Ιούλιος μήνας το όνομά του , στον Γάιο Ιούλιο Καίσαρα . Αυτός διοργάνωσε το ΡωμαΪκό κράτος και κατάφερε να ενοποιήσει πολιτικά , στρατιωτικά και πολιτιστικά  τα ποικίλα έθνη που είχαν κατακτήσει οι Ρωμαίοι , δημιουργώντας έτσι την απέραντη Ρωμαϊκή αυτοκρατορία .

   Στον ίδιο οφείλεται η μεταρρύθμιση και η καθιέρωση του ρωμαϊκού ημερολογίου από το 46 π.Χ. σ' όλη τη ρωμαϊκή επικράτεια , αυτού που ονομάσθηκε    ι ο υ λ ι α ν ό   η μ ε ρ ο λ ό γ ι ο και διατηρήθηκε μέχρι το Μάρτιο του 1923 . Τότε αντικαταστάθηκε από το γ ρ η γ ο ρ ι α ν ό .

   Για το λαό όμως ισχύουν άλλοι κανόνες , οι κανόνες της ζωής και της επιβίωσης . Γι' αυτό και σε κάθε μήνα έχει δώσει διάφορα δικά του ονόματα , ανάλογα με το περιεχόμενό του και τις ασχολίες με τις οποίες τον τροφοδοτεί . Ονομάζει τον Ιούλη Α λ ω ν ά ρ η  κι' Α λ ω ν ι σ τ ή , γιατί τότε στα περισσότερα μέρη της Ελλάδας αλωνίζουν τα σταροκρίθαρα , Γ υ α λ ι σ τ ή και Γ υ α λ ι ν ό , γιατί ωριμάζουν τα σταφύλια και γυαλίζουν οι ρώγες τους , Χ ο ρ τ ο θ έ ρ η , Χ ο ρ τ ο κ ό π ο γιατί κόβουν το χόρτο , Χ α σ κ ό μ η ν α ή Φ ο υ σ κ ό μ η ν α , γιατί φουσκώνουν τα σύκα .

   Το μεγαλύτερο ενδιαφέρον των αγροτών επικεντρώνεται στο αλώνισμα , που θα φέρει το στάρι και το κριθάρι , κι εκείνα με τη σειρά τους το πολυπόθητο ψωμί , βασική τους τροφή . Είναι η ώρα που ο γεωργός θα δρέψει τους καρπούς τόσων κόπων και θα εξασφαλίσει το ψωμί των παιδιών του , αν η σοδειά είναι καλή και προφτάσει να την αποθηκεύσει , αλλιώς θα πει το " ψωμί ψωμάκι ".

   Μέχρι εκείνη την ώρα τον ζώνουν χίλιοι φόβοι , φοβάται το κακό μάτι , τη φωτιά , τη βροχή και το χαλάζι , που μπορούν να καταστρέψουν τον κόπο του . Φοβούνται κι οι αμπελουργοί για τ' αμπέλια τους και όλοι προσπαθούν με διάφορες πράξεις να εξουδετερώσουν τους εχθρούς .

   Θα δούμε πως γινόταν το αλώνισμα παλιά , πριν μπουν στη ζωή των αγροτών οι αλωνιστικές μηχανές . Το αλώνισμα είναι δουλειά σκληρή κι' αυτή , γιατί θέλει γρηγοράδα κι' αντοχή κάτω απ' τις καυτερές ακτίνες του ιουλιανού ήλιου . Γίνεται με άλογα η βόδια που γυρίζουν γύρω γύρω στ' αλώνι . Τ'άλογα γρήγορα και πηδηχτά , τα βόδια αργά , βαριά και σταθερά . Πατούν και τρίβουν τα στάχυα , ώστε να ξεχωρίσει το άχυρο απ' τον καρπό .

    Μετά έχει σειρά το λίχνισμα : σηκώνουν ψηλά , με το ξύλινο λιχνιστήρα τα άχυρα κατά κει που φυσάει ο άνεμος , ώστε να τα παρασύρει παραπέρα και να μείνει στ' αλώνι μόνο ο καρπός . Όταν τελειώσει η δουλειά , μαζεύουν το στάρι η το κριθάρι σωρό , το σταυρώνουν με το φτυάρι η το λιχνιστήρα και χαράζουν γύρω απ' το σταυρό ένα κύκλο . Έτσι εξασφαλίζουν τη συγκομιδή από κάθε βάσκανο μάτι . Ύστερα καρφώνουν το φτυάρι η το λιχνιστήρα στη μέση του σωρού κι' αρχίζουν να ρίχνουν καρπό απ' το σωρό πάνω σ' αυτά τα εργαλεία , ενώ εύχονται " και του χρόνου "

   Και στα  θ α λ ύ σ ι α , γιορτή των αρχαίων Ελλήνων , μετά το αλώνισμα έμπηγαν πάνω στο σωρό του λιχνισμένου σταριού ένα φτυάρι . Ακολουθεί το μέτρημα του καρπού με το απλοπίνακο ( 1/4 του μοδιού )και πολλές φορές η πράξη αυτή παίρνει τελετουργική μορφή , π.χ. στην Κάρπαθο . Στα παλιότερα χρόνια , όταν γινόταν το μέτρημα , παραβρίσκονταν κι' όσοι δικαιούνταν να πληρωθούν για τη δουλειά τους με καρπό : ο αγροφύλακας , ο παπάς , ο υδρονομέας , ο χαλκιάς , ο πιστικός κ.α. Στα χρόνια της Τουρκοκρατίας πλήρωναν και το δ ε κ α τ ι ά τ ι κ ο , δηλαδή το 1/10 της παραγωγής . Ό,τι απόμενε το ρίχναν στα σακιά ή στις κοφίνες και το κουβαλούσαν στα σπίτια , για να το αποθηκεύσουν στ' αμπάρι η στις αποθήκες .

   Το πρώτο ψωμί όλο και κάπου θα το προσφέρουν . Στη Θράκη το κάνουν κουλούρι , το  τ ζ ι τ ζ ι ρ ο κ ο ύ λ ο υ ρ ο , γιατί το προσφέρουν σαν τζίτζιρα , που με το τραγούδι του συνοδεύει και δίνει κουράγιο στους θεριστάδες και τους αλωνιστάδες .

   Στις 20 Ιουλίου είναι του Προφήτου Ηλιού του Θεσβίτου . Ο Άι Λιάς είναι ο Άγιος των βουνών κι' οι εκκλησιές του σκαρφαλωμένες πάνω στις κορφές τους , που συχνά παίρνουν τ' όνομά τους . Είναι κι' ο Άγιος που ρυθμίζει τη βροχή , τη βροντά και τον κεραυνό . Αυτόν παρακαλούν οι άνθρωποί , γιατί στο χέρι του είναι να ρίξει η να κρατήσει τη βροχή . Κάθε που αστράφτει και βροντά , είναι ο Άγιος , λένε , που κυνηγάει πάνω στο άρμα του το διάβολο , κρατώντας και ρίχνοντας τον κεραυνό . Απ' αυτά είναι φανερό πως ο 'Αι Λιάς είναι για το σύγχρονο λαϊκό Έλληνα ό,τι ο Δίας κι ο Απόλλωνας για τους αρχαίους Έλληνες , και τους έχει υποκαταστήσει στη λαϊκή πίστη .

   Ο Άγιος , λένε , είναι στα ψηλά για τον καιρό , για τη βροχή , και προσπαθούν με μια παράδοση να εξηγήσουν γιατί προτίμησε σαν κατοικία του τις κορφές των βουνών : Ο Άι Λιάς ήτανε ναύτης κι' επειδή έπαθε πολλά απ' τη θάλασσα και πολλές φορές κινδύνεψε να πνιγεί , βαρέθηκε τα ταξίδια κι' αποφάσισε να πάει να μείνει σε μέρος που δεν ξέρουν τι είναι θάλασσα και καράβια . Προχωρούσε , λοιπόν , κρατώντας ένα κουπί στον ώμο του και ρωτούσε τι είναι αυτό που κρατάει . Όσο του έλεγαν " κουπί " , εκείνος προχωρούσε ακόμα πιο ψηλά , ωσότου έφτασε στη κορυφή του βουνού . Εκεί , σαν ρώτησε πάλι , του απάντησαν " ξύλο " .

    Τότε κατάλαβε πως δεν έχουν ιδέα από θάλασσα και πλεούμενα . Έτσι έμεινε μαζί τους . Πολύ θυμίζει η ιστορία αυτή μιαν άλλη , πολύ πιο παλιά , που αναφέρει ο Όμηρος στο λ της Οδύσσειας από το στίχο 121 κ.ε. Εκεί ο Οδυσσέας διηγείται ότι, όταν κατέβηκε στον Κάτω Κόσμο να μάθει τα μέλλοντα , η ψυχή του μάντη Τειρεσία τον συμβούλεψε , αφού σκοτώσει τους μνηστήρες , να πάρει ένα κουπί και να πάει σε τόπο που δεν ξέρουν τι είναι θάλασσα , καράβι και κουπί . Αυτό θα το καταλάβαινε , αν συναντούσε οδοιπόρο που θα του έλεγε πως το κουπί είναι φτυάρι . Τότε να το μπήξει στη γη και να θυσιάσει στον Ποσειδώνα .

   Για να τιμήσουν τον Άγιο , στη γιορτή του κάνουν μεγάλα πανηγύρια , όπου ανάβουν φωτιές που τις πηδούν και χορεύουν γύρω . Αλλού σφάζουν 10-15 πρόβατα , όλα αρσενικά , η ένα ταύρο που δεν έχει μπει στο ζυγό . Σε μερικούς τόπους σφάζουν κόκορα ( αλεκτοροθυσίες ) , και ας μη ξεχνάμε πως ο κόκορας στην αρχαία Ελλάδα ήταν σύμβολο του Ήλιου , επειδή προανάγγελλε την ημέρα . Έτσι ο ΆΙ Λιάς , μαζί με τη λατρεία του Ήλιου , κληρονόμησε και το σύμβολό του . Στις πόλεις που είχε ανομβρία έκαναν λιτανείες , για να στείλει ο Άγιος βροχή .

   Τ' Άι Λιός κάνουν και μαντείες για τον καιρό . Στην Κεφαλλονιά , για παράδειγμα , παρατηρούν το μεσημέρι τον ουρανό , κι'αν είναι καθαρός , ο χειμώνας θα 'ναι μαλακός , κι' αν έχει σύννεφα , θα κάνει βαρύ χειμώνα . Στην Κω , κάθε ώρα της μέρας του Άι Λιός αντιστοιχεί σ' ένα μήνα . Ό,τι καιρό κάνει εκείνη την ώρα , τέτοιο καιρό , καλό η κακό , θα έχουμε τον αντίστοιχο μήνα . Ο προφήτης Ηλίας , εξαιτίας της προβιάς ( μηλωτής ) που φορούσε , έγινε απ' τους γουναράδες προστάτης Άγιός τους και οι γουναράδες της Καστοριάς τον τιμούν με επίσημο εορτασμό στη γιορτή του ..............Κ..K.-