ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΙΑΤΙΚΕΣ ΑΝΑΜΝΗΣΕΙΣ
Από μέρες είχαμε που λογαριάζαμε τον ερχομό των Χριστουγέννων .
Χριστούγεννα στην παιδική μας φαντασία , έλεγαν πολλά . Κλείσιμο του σχολείου , χοιρινό..μπόλικο , γλυκά , καινούρια παπούτσια , νυχτερινή μετάβαση στην εκκλησιά με τον πλούσιο φωτισμό και το γιορταστικό διάκοσμο και τόσα άλλα .
Και να που φτάσαμε στην παραμονή !
Μια γλυκιά προσμονή διακατάλαβε το είναι μας , όσο μπαίναμε στη γιορτή..Απ' την προηγούμενη το βράδυ , η γιαγιά μας είχε στείλει να φέρουμε νερό απ' τη βρύση με την αυστηρή παρατήρηση : " Κοιτάτε μην πιείτε απ' το τσουκάλι που θα πάρετε . Το νερό που θα αναπιάσω το προζύμι για τη λειτουργιά ( πρόσφορο ) δεν κάνει να 'ναι απόπιομα . Είναι μεγάλη αμαρτία ...".
Έτσι η γιαγιά ανάπιασε το προζύμι , το σκέπασε καλά-καλά και το πρωί της παραμονής ήταν έτοιμο . Απ' τα ξημερώματα ο καιρός φαινόταν να χειροτερεύει . Το μετερίζι απειλητικό μόλις που διακρινόταν στο βάθος , ψηλά από ένα γκριζόμαυρο αραχνούφαντο παραβάν .
Τα πάντα έδειχναν ότι η κακοκαιρία δεν θ' αργούσε να ξεσπάσει . Πραγματικά , τ' απογευματάκι άρχισε , διακριτικά στην αρχή , τολμηρότερα όσο περνούσε η ώρα , να μας στέλνει τις νιφάδες της .
Αυτές πάλι , ντροπαλές στην αρχή μετεωρίζονταν για κάμποσο και ανάλαφρα προσγειώνονταν , ενώ πολλές δεν πρόφταιναν καν να κατέβουν και έλιωναν . Η μητέρα καταπιάστηκε απ' το πουρνό με το συγύρισμα του σπιτιού .
Ξέστρωσε και τίναξε τα στρωσίδια , σκούπισε καλά-καλά και ξεσκόνισε τα έπιπλα , τα κρεβάτια , το τραπέζι , τα καθίσματα , τα μπαούλα , την πιατοθήκη , τα παράθυρα . Στο μεταξύ η γιαγιά , σαν πιο.." παστρικιά " , άρχισε να ζυμώνει τη λειτουργιά και το χριστόψωμο που στην προκειμένη περίπτωση ήταν ένα , μια και η λειτουργιά ήταν εξάρτημα του χριστουγεννιάτικου ψωμιού .
Αφού ζύμωσε καλά-καλά το ζυμάρι , η μητέρα σαν πια σβέλτα και επιτήδεια , ανέλαβε το στόλισμα . Λάδωσε το ταψί και άρχισε η ιεροτελεστία του Χριστοψώματος , έστρωσε την επιφάνεια του ταψιού με το ζυμάρι πάχους 2 δαχτύλων . Κατόπιν έπλασε δυο μπαστούνια κάποιας διαμέτρου και τα τοποθέτησε σταυρωτά στο ταψί , ώστε να σχηματίσουν Σταυρό .
Στη σταύρωσή τους τοποθέτησε τη λειτουργιά και τη σφράγισε με το " Βλόηρο " , τη σφραγίδα , αφού πρώτα έκαμε το σταυρό της . Μικρότερους βόλους ζυμαριού τοποθέτησε στις άκρες των κάθετων μπαστουνιών και τα σφράγισε με το πίσω μέρος της σφραγίδας , που κι' αυτό φέρνει τον ίδιο τύπο στο δικό της μέγεθος . Ήταν τα..λειτουργόπουλα !!
Το Χριστόψωμο συμβολίζει τη φάτνη που γεννήθηκε ο Χριστός . Τα τέσσερα λειτουργόπουλα συμβολίζουν τα κατσίκια της φάτνης . Για τα πρόβατα της φάτνης η μητέρα κόβει μικρά βολάκια ζυμαριού και τα τοποθετεί στα τέσσερα πλαίσια που σχηματίζονται ανάμεσα στα κάθετα μπαστούνια και είναι τόσα , όσα χρειάζονται για να γεμίσουν . Αυτά είναι τ' αρνάκια .
Στο μέσο κάθε αρνιού μπήζει ένα κομμάτι καρυδόψυχα . Το ολοκάθαρο σπίτι , το αχνιστό μοσχομυρωδάτο Χριστόψωμο , η πλούσια φωτιά που καίει στο τζάκι , δίνουν τη γιορτινή ατμόσφαιρα .
Στο πίσω μέρος της γωνιάς και για την εξουδετέρωση των κακών επιδρομέων , των καλλικαντζάρων που θα έρχονταν το ίδιο βράδυ , τοποθετείται στο " σταχτολόγο " κλωνάρι αγριοκερασιάς που πιστεύεται ότι έχει την ιδιότητα ν' αποτρέπει και να σκορπάει την κακή επίδρασή τους . Τη χωρική αυτή ζεστασιά από το τζάκι θα είχε υπ' όψη του και ο ποιητής του χαρούμενου Χριστουγεννιάτικου τραγουδιού :
" Στη γωνιά μας κόκκινο τ' αναμμένο τζάκι .
Τούφες χιόνι πέφτουνε στο παραθυράκι ,
όλο απόψε ξάγρυπνο μένει το χωριό
και χτυπά Χριστούγεννα το καμπαναριό ".
Τέτοια βραδιά θα ήταν και η βραδιά της γέννησης του Χριστούλη με τη διαφορά ότι θα έλειπε η σχετική άνεση και ζεστασιά που την έχει και η ταπεινότερη και η τελευταία καλύβα . Έξω το χιόνι πύκνωνε και οι νυφάδες , μπαλίτσες βαμπακερές , σκεπάζουν τα γύρω με το κάτασπρο σεντόνι τους . Όλη η οικογένεια συγκεντρωμένη γύρω στην παραστιά , απολαμβάνει την θαλπωρή του τζακιού και το νωχελικό ξεδίπλωμα της φωτιάς περιμένοντας τα μεσάνυχτα που θα σημάνει η καμπάνα .
Για να δημιουργηθεί ζωντανότερη η Χριστουγεννιάτικη ατμόσφαιρα , ο παππούς σαν πιο ηλικιωμένος και πολύξερος διηγείται την παρακάτω χαριτωμένη ιστορία !
" Ζούσε , δω και χρόνια , σε κάποιο χωριό ένας παπάς με το γιό του , τη νύφη του και τα τρία εγγονάκια του . Ο παπάς κοντά στην άλλη ικανοποίηση αισθανόταν και τη χαρά ότι τώρα κατά το γύρισμα στα σπίτια των ενοριτών του για " το σήκωμα του υψώματος ", όπως απαιτούσε το έθιμο , θα είχε σαν συνοδό του τον εγγονό του το Γιώργη που τώρα ήταν 11 χρονών , Και ήταν ανάγκη να συνοδεύεται αφ' ενός για να τον εμποδάνε από τα σκυλιά και από την άλλη να κρατούν τα τράστα και να δέχονται το σιτάρι και τα φασόλια που οι χριστιανοί , αντί χρημάτων , έδιναν στον παπά .
Δεν είχε όμως την ίδια γνώμη κι' ο Γιώργης που προτιμούσε τα παιχνίδια με το χιόνι με τα άλλα παιδιά . Ο παπάς επέμενε . Γιατί να καλοπερνάν τα ξένα παιδιά και να παίρνουν και το χαρτζιλίκι από πάνω ;
Στο άκουσμα για χαρτζιλίκι ο Γιώργης , σα να μαλάκωσε και το ξανασκέφτηκε . Απ' αυτό αδράχτηκε ο παπάς , και ξανάρχισε να μιλάει για τυχερά , και καρύδια και μύγδαλα και γλυκά και αυγά , και χώρια τα λεφτά ." Αμ' αν είναι έτσι ..έρχομαι " λέει αυθόρμητα ο Γιώργης .
Στις τρεις τα μεσάνυχτα χτύπησε η καμπάνα και ο χτύπος της , υπόκωφος απ' το στρωμένο χιόνι , σκορπίζεται στο χωριό . Το χιόνι έχει σταματήσει , αφού όμως το πήγε πάνω από 25 πόντους . Οι χωριανοί αγουροξυπνημένοι πετάγονται απ' τον ύπνο , φώτα ανάβονται , παραθύρια φωτίζονται , και σε λίγο ξεχύνονται στους δρόμους τυλιγμένοι μ' ότι βαρύτερο είχαν .
Από μακριά και μέσα στη νυχτερινή παγάδα φέγγουν τα χρωματιστά παράθυρα της εκκλησιάς και ακούγεται ολοκάθαρα , όσο ζυγώνουν , η φωνή των ψαλτάδων : " Χριστός γεννάται δοξάσατε , Χριστός εξ ουρανού απαντήσατε ". Μέσα στην αστροφεγγιά του χιονιού προσεκτικά βαδίζουν για την εκκλησία , ενώ ένα παγερό αεράκι , που κατεβαίνει απ' το μετερίζι , ξυλιάζει μούτρα , μύτες , αυτιά , χέρια .
Μέσα στην εκκλησιά έχει συγκεντρωθεί όλο σχεδόν το χωριό και με κατάνυξη παρακολουθεί τη λειτουργία της Γέννησης απ' τον καλλίφωνο παπά και τις γλυκές φωνές των ψαλτάδων . " Η γέννησή σου Χριστέ ο θεός ημών , ανέτειλε τω κόσμω το φως το της γνώσεως ..." Η εκκλησία τελειώνει και οι χωριανοί σε ομάδες γυρίζουν στα σπίτια τους για το καθιερωμένο κοντοσούφλι ευχόμενοι εαυτούς και αλλήλους " Χρόνια πολλά και του..χρόνου ".
Ξεντύθηκε κι' ο παπάς και αφού αναπαύθηκε για λίγο , ετοιμάσθηκε φώναξε και τον εγγονό του που πέρασε στον ώμο το δισάκι , πήρε στο χέρι τη μαγκούρα και ξεκίνησαν να περάσουν απ' τα σπίτια των πιστών κατά πως ήταν το έθιμο και να κόψουν το Χριστόψωμο . Μέσα στο μισοσκόταδο και κάτω απ' το ξεροβόρι που ξύριζε στην κυριολεξία , διακρίνονταν οι σιλουέτες του παπά και του εγγονού του που έπρεπε να προσέχουν γιατί το χιόνι είχε παγώσει , καθώς και τα νερά , και υπήρχε φόβος να βρεθούν ξαπλωμένοι χάμω , όπως συνέβη τις προάλλες με την κυρά Γιάννενα που έσπασε το χέρι της και ακόμα τραβιέται .
Οι χωριανοί περιμένουν το πέρασμα του παπά για να το γυρίσουν στο φαγοπότι , γι' αυτό παρακολουθούν τις κινήσεις του παπά απ' τα γαυγίσματα των σκυλιών που μέσα στην πρωινή παγάδα ακούγονται ολοκάθαρα , προδίνοντας κάθε φορά το σημείο που βρίσκεται .
- Να τώρα πέρασε στον πέρα μαχαλά κατά τα σφακιανά . Ακούγεται καθαρά η σκύλα του Γίδα .
- Τώρα κατηφορίζει προς την Ασπρόβρυση . έχουμε καιρό ακόμα . Με το φτάσιμο του παπά τρέχουν οι σπιτικοί να τον καλωσορίσουν και να του φιλήσουν το χέρι .
...Στο μέσο του δωματιού βρίσκεται το Χριστόψωμο , ένα πιάτο με σιτάρι που στη μέση έχει ένα κερί και λίγο λιβάνι πάνω στο τραπέζι . Ο παπάς συνέρχεται λίγο , περνάει το πετραχήλι , ανάβει το θυμιατό και αρχίζει : " Μάγοι και ποιμένες σύρτε προσκυνήστε Χριστόν τον γεννηθέντα εν Βηθλεέμ τη Πόλει ...".
Κατόπιν , με μιά σουγιά , βγάζει το τριγωνικό ύψωμα απ' το χριστόψωμο και το δίνει στο Γιώργη . Αυτός με τη σειρά του το βάζει στο καπέλο του , και κρατώντας το με τα δυο χέρια του στραμμένο προς τα πάνω κάνει το σημείο του Σταυρού επαναλαμβάνοντας τρις : " Μέγα τ' όνομα της Αγίας Τριάδος , Παναγία Θεοτόκε βοήθησον τους δούλους Σου ".
Μετά το παίρνει ο παπάς και το μοιράζει στους παρεστώτες . Στη συνέχεια παίρνει το χριστόψωμο και το φέρνει στο κεφάλι του , το ζυγιάζει καλά -καλά στη μέση και τραβώντας με τα δυο του χέρια , το σπάζει στα δυο . Μια και στη μέση είναι η λειτουργία , όπως είδαμε , επόμενο είναι το χριστόψωμο να κοπεί με τη λειτουργιά αριστερά η δεξιά . Τούτο για τους χωρικούς έχει συμβολική σημασία , αν το μεγαλύτερο κομμάτι είναι δεξιά , τότε στο σπίτι την επόμενη γεωργική χρονιά , θα έχουμε επιτυχία στα στάρια , αν αντίθετα , στ' αριστερά , τα καλαμπόκια .
Ο πάτερ..φαμίλιας , ρίχνει στην αγιαστούρα του παπά , που ράντισε προηγούμενα το σπίτι , ανάλογο νόμισμα και το πιάτο με το στάρι στο τράστο του Γιώργη , κατόπιν φιλεύουν τον παπά για το καλό και δίνουν και στο παιδί κάνα μήλο , καρύδια η κυδώνι .
Αυγά όμως , όπως του είχε πει ο παππούς δεν βλέπει ο Γιώργης και αρχίζει να γκρινιάζει , και να φοβερίζει πως θα φύγει .
- Παιδί μου , του λέει ο παπάς , οι χωριανοί από μοναχοί τους δεν δίνουν αυγά , πρώτα γιατί την εποχή αυτή δεν γεννούν οι κότες , αλλά και αν έχουν και λιγοστά τα κρατούν για λόγου τους . Πρέπει λοιπόν με κάποιο τρόπο να τους υποδείξουμε και τότε σίγουρα θα φιλοτιμηθούν .
Λοιπόν , πρέπει όταν μπαίνουμε στα σπίτια , εσύ , ενώ εγώ θα ψέλνω , τάχα χαζά και με αφέλεια θα βγάζεις ένα αυγό που θα έχεις και θα παίζεις πάνω κάτω .
Το πρόσωπο του Γιώργη συσπάσθηκε και τα μάτια του γυάλισαν . Στο πρώτο σπίτι που μπήκαν στη συνέχεια , το σχέδιο μπήκε σ' ενέργεια , και τ' αποτελέσματα αποδείχτηκαν ικανά . Στα 83 σπίτια που πήγαν μέχρι τις 11 το μεσημέρι τ' αυγά έγιναν..τριάντα .
Αλλά , πρόσθεσε ο Παππούλης , η ώρα πέρασε και θα πρέπει να πάμε για ύπνο γιατί στις 3 τα μεσάνυχτα , θα χτυπήσει η καμπάνα για τη γέννηση του Χριστούλη και δεν θα πρέπει ν' απουσιάσουμε απ' το χαρμόσυνο αυτό γεγονός , και πρόσθεσε χαμογελώντας .
" Μη ξεχάσετε να φιλέψετε μαζί με τον παπά και το μικρό Γιώργη που θα σέρνει κοντά του , κι' αν υπάρχει και κάνα αυγό στη..φωλιά , ας το δώσουμε γιά να χαρεί κι' αυτός..".
Και του χρόνου..
ΣΗΜΕΙΩΣΗ : Αυτή ήταν , φίλοι μου , η όμορφη και..νοσταλγική ανάμνηση του Χαράλαμπου Θάνου , απ' το Δάφνο , που , όπως έχουμε πει , δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα " ΛΙΔΩΡΙΚΙ " του Γιώργου Καψάλη , το Νοέμβριο του 1982 , αριθ. φύλλου 12 .
ΧΡΟΝΙΑ ΠΟΛΛΑ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου